Preporučene količine navodnjavanja za voće

Navodnjavanje voćnjaka

Voće ima veliki značaj u ishrani zato predstavlja vrlo traženi artikl i sirovinu na tržištu, jer se koristi u svežem i prerađenom stanju.

Najčešće padavine ne zadovoljavaju potrebe stabala za vodom, zato je navodnjavanje voćnjaka potrebno radi optimalnog snabdevanja voćaka za vodom, te za postizanje visokih prinosa plodova dobrog kvaliteta.

U našoj zemlji navodnjavanje voćaka trebalo bi biti obavezno, jer je suša redovna pojava u letnjem periodu, traje duže ili kraće vreme i često ostavlja ozbiljne posedice na smanjenje prinosa i pogoršava kvalitet plodova.

Deficit vlage u početku perioda vegetacije negativno se odražava na opšti rast biljaka, loš rast lišća, cvetanje je slabije jer opadaju cvetni zameci. Deficit vode u drugom delu vegetacije utiče na prevremeno (prisilno) sazrevanje i opadanje plodova, loše formiranje cvetnih zametaka, starenje i opadanje lišća, što remeti fotosintezu i slabije nakupljanje hranjivih materija pa voćke loše prezimljavaju i stradaju u većem obimu.

U sušnom periodu lišće voćaka može oduzimati vodu iz plodova zbog razlike u osmotskom pritisku. Tako plodovi ostaju sitniji, lošijeg su kvaliteta. Menjaju se fiziološki i biohemijski procesi u biljkama, formiraju se spojevi koji pogoršavaju kvalitet plodova.

Potrošnja vode na evapotranspiraciju voćnjaka je sastavljena od isparavanja sa površine zemljišta i transpiracije biljaka, čija veličina zavisi od razvijenosti stabala i zasenjenosti površine zemljišta. Veličina transpiracije voćnjaka je u direktnoj zavisnosti od količine primljene solarne radijacije na lišću i tkivu biljaka, što određuje pokrovnost i uzgojni oblik.

Isparavanje iz zemljšta je u direktnoj funkciji učestalosti vlaženja površine i primenjenog načina navodnjavanja.

Potrebno je obezbediti biljke lako pristupačnom vodom u zoni aktivne rizosfere tokom perioda vegetacije. Režim navodnjavanja određuje se prema: vlažnosti zemljišta, prema stanju biljaka, najčešće prema kritičnim periodima za vodu, spoljnim promenama ili unutrašnjim fiziološkim pokazateljima.

Pri izvođenju navodnjavanja voćnjaka značajno je pitanje doziranja vode. Optimalna vlažnost u tlu može se postići i održavati samo onda ako se stručno raspolaže vodom u zoni rizosfere. Ako se navodnjava češće nego što je potrebno, dolazi do većeg doziranja vode i do problema navodnjavanja.

Ako se ređe navodnjava i time dodaje manja količina vode od potrebne, ne može se postići visoko kvalitetna voćarska proizvodnja.

Za stručno doziranje vode potrebno je pri svakom navodnjavanju pravilno odrediti:
– obrok navodnjavanja
– trenutak početka navodnjavanja

Obrok navodnjavanja(mm) zavisi od odgojenoj kulturi i zemlji.

Dubina zemlje koju treba navlažiti zavisi od dubine korenja, odnosno od vrste kulture i faze razvoja biljke. Obrokom navodnjavanja treba navlažiti zemlju do poljskog vodnog kapaciteta. Za lakšu (peskovitu) zemlju potrebna je manji količina navodnjavanja nego za težu (glinastu) zemlju. Međutim, peskovitu zemlju treba češće navodnjavati nego glinovitu, jer biljke trebaju jednake količine vode bez obzira na zemlju na kojem se uzgajaju.

Dubina vlaženja pri navodnjavanju (m) za jabuku, breskvu , krušku, marelu iznosi 0.40-0.55 m.

Trenutak početka navodnjavanja određuje se u praksi na nekoliko načina:
– spoljnim morfološkim promenama na voćkama
– procenjivanjem vlažnosti u zemlji
– kritičnim razdobljima voćke za vodu
– određenim turnusom navodnjavanja
– merenjem vlažnosti zemlje
– unutrašnjim fiziološkim promenama voćke

Preporučuje se određivanje trenutka početka navodnjavanja pomoću:
– merenja vlažnosti tla
– svakodnevnog utroška vode

Na terenu merenje vlažnosti tla vrši se tenziometrima, neutronima i gama zracima, elektrometrijskim merenjem i vlagomerom.

Vlagomeri u voćnjacima predstavljaju nov način merenja. Vlagomeri mere vlažnost u svakom trenutku, pri uzgoju svih kultura i na svim zemljištima.

Obračunavanje svakodnevnog utroška vode u stvari je balansiranje vode u tlu, na temelju priliva i utroška vode tokom vegetacijskog razdoblja.

Bansiranje vode može se obaviti na nekoliko načina, a jedan od njih je pomoću koeficijenta navodnjavanja.

Koeficijent navodnjavanja predstavlja količinu vode u mm koja se troši po jednom stepenu srednje dnevne temperature vazduha(mm/1 stupanj C)..

Tokom vegetacije potrebno je održavati vlažnost tla u optimalnom intervalu i meriti sledeće elemente:
– vlažnost tla na početku i na kraju sušnog desetodnevnog razdoblja
– količinu padavina koje eventualno padnu, tokom svakih deset dana
– srednju dnevnu temperaturu vazduha
– količinu vode, koja se eventualno dodaje navodnjavanjem, u svakoj dekadi.

U praksi se režim navodnjavanja najčešće koristi prema kritičnim periodima u odnosu na vodu. Voćke najviše troše vodu od završetka cvetanja do kraja intenzivnog porasta plodova. Kritične faze razvoja u odnosu na vodu su cvetanje, porast lišća i mladica formiranje zametaka i porast plodova.

Prvo navodnjavanje trebalo bi obaviti deset dana posle cvetanja, ukoliko je proleće sušno, a zima je bila oskudna sa padavinama. Drugo navodnjavanje se obavlja početkom sedmog meseca, u periodu najvećeg porasta vegetativnih organa, kada se formiraju cvetni pupoljci za narednu godinu i rastu plodovi. Tada su i najveći evapotranspiracijski zahtevi spoljne sredine, te stabla voćaka najviše troše vodu, a period je relativno oskudan padavinama.

Treće navodnjavanje se obavlja početkom 8. meseca, za porast plodova, koji stižu za berbu krajem 8. meseca i tokom 9. meseca. Četvrto navodnjavanje primjenjuje se samo kod sorata jabuka i krušaka za zimsku potrošnju, ali se obavlja 25-30 dana pre berbe.

Navodnjavanje minirasprskivačima

Ovim načinom navodnjavanja voda na površinu tla pada u obliku malog mlaza ili maglice. Sistem radi pod manjim pritiskom (od 1 do 2,5 bara) i navodnjava se samo deo voćnjaka gdje se razvija glavna masa korena.

Ovaj način navodnjavanja primjenjuje se pri uzgoju kultura koje se sade na veći razmak, kao što su voćnjaci ili vinogradi. Navodnjavanje minirasprskivačima je osjetljivo na vetrovitim područjima i u područjima visokog isparavanja.

Tržište danas nudi više tipova minirasprskivača različitih konstrukcija, kao što su kontinuirani ili pulsirajući, s navodnjavanjem celog ili samo dela kruga, različitog dometa i intenziteta navodnjavanja.

Zbog veličine sadnice minirasprskivača manja je potreba filtriranja vode u odnosu na navodnjavanje kapanjem.

Navodnjavanje kap po kap

Koristi se na plantažnoj voćarskoj proizvodnji. Podrazumeva najracionalniji utrošak vode u odnosu na druge načine navodnjavanja. Nema šokiranja voćke niti zbijanja tla.

Sastavni delovi metode navodnjavanja kapanjem su: usisni vod, predfiltar, pumpa, ventil, injektor za kemijska sredstva, filter, glavni cevovod, razvodna mreža, lateralni cevovod, a završava emiterima-kapaljkama.

Temeljni princip metode kapanjem jeste da voda iz sistema postavljenih plastičnih cevi izlazi kroz posebne kapaljke, koje su postavljene uzduž cevi i „kap po kap“ vlaži tlo uz svaku uzgojenu sadnicu ili već odraslu voćku. Tom metodom može se najpreciznije dodavati voda potrebna u tlu.

Navedeni način navodnjavanja ima dva sistema: površinsko i podpovršinsko navodnjavanje. Pri površinskom navodnjavanju cevi i kapaljke su postavljene iznad tla ili na površini tla, a pri podpovršinskom navodnjavanju one su ukopane u zemlju.

Jedan od najznačajnijih problema navodnjavanja kapanjem je začepljenje kapaljki, bilo mehaničko ili hemijsko. Začepljenje kapaljki je direktno povezano s kvalitetom vode za navodnjavanje te s njenim fizičkim, hemijskim i mikrobiološkim svojstvima. Filterima se može sprečiti mehaničko začepljenje kapaljki.

Hemijsko začepljenje se javlja kao posledica stvaranja netopivih soli na samom otvoru ili unutar kapaljke.

Jedna od najznačajnijih prednosti navodnjavanja kap po kap jeste mogućnost primene tekućih gnojiva ( fertirigacija) istovremeno s navodnjavanjem.

Kod višegodišnjih nasada treba odabrati trajnija rešenja za navodnjavanje-najbolje su polietilenske cevi s integrisanim kapaljkama. Pri tome treba obratiti pozornost i na nagib tla, jer ukoliko on prelazi 5%, nužno je koristiti kapaljke kompenzirajućeg pritiska, kako bi se osigurala ujednačena distribucija vode kroz svaku kapaljku, kako na početku, tako i na kraju reda u voćnjaku.

Navodnjavanje prskanjem

Metodom navodnjavanja prskanjem voda se raspodjeljuje po površini tla u obliku prirodne kiše. Metoda prskanja ima mnoge prednosti: mogućnost upotrebe u različitim topografskim uslovima, pripremni radovi na zemljištu su nepotrebni ili minimalni, ne zauzima obradivu površinu, ne smanjuje korištenje mehanizacije, mogućnost ekonomičnog korištenja raspoložive vode zbog točnog doziranja.

Pri navodnjavanju prskanjem uređaj sistema zahvaća vodu iz izvora, provodi je kroz cevi i na kraju preko rasprskivača, u obliku prirodne kiše, raspoređuje po površini koju navodnjava.

Sistem navodnjavanja prskanjem može biti prenosiv, polustabilan i stabilan. U prenosivom sistemu svi delovi su prenosivi, a cevi se spajaju brzopriključnim spojkama.

Stabilni sistem ima sve delove stabilne. Rasprskivači se priključuju na cevnu mrežu koja je najčešće postavljena u tlu.

Svaki se sistem navodnjavanja prskanjem sastoji od vodozahvata, mreže cevi, rasprskivača i armature. Cevna mreža služi provođenju vode od izvora do rasprskivača. Ta se mreža sastoji od usisne cevi, glavnog cevovoda i kišnih krila.

Rasprskivači imaju završnu ulogu u sistemu prskanja. Mogu se razlikovati po vodnom pritisku, dometu bacanja vode, količini izbacivanja vode, površini prskanja, intenzitetu prskanja vrsti i broju mlaznica, načinu pogona i načinu prskanja.

Za navodnjavanje voćarskih kultura najpovoljnije je lagano prskanje, pa će najbolji biti rasprskivaći malog intenzizeta i malog dometa.

Jedna od najvažnijih osobina rasprskivača jeste ravnomernost prskanja, zato rasprskivači moraju biti ravnomerno raspoređeni po površini koja se navodnjava.

Pri navodnjavanju prskanjem vrlo je važno poznavati trajanje prskanja s jednog položaja rasprskivača. Obrok navodnjavanja će zavisiti od osobina tla, kulture i trenutnog stanja vlažnosti tla.

Zaštita od mraza prskanjem

Radiacioni mraz, kasni proletni, javlja se u uslovima bez oblaka i bez vetra (brzina manja od 2 m/s), kada postoje uslovi za temperaturnu inverziju, a temperatura vazduha na površini zemljišta padne ispod nule.

Poenta ovog postupka je u tome što se hlađenjem vode oslobađa neka količina energije. Oslobođena toplinska energija delimično se prenosi na biljku, okolno tlo i vazduh i već tako se biljke mogu zaštititi od slabijih mrazeva. Kad se stvori tanak ledeni sloj na natopljenoj biljci, što prouzrokuje njeno hlađenje, treba obavezno prekinuti prskanje, a da bi se zaustavilo daljnje jače hlađenje, treba opet nastaviti natapati u intervalima, omogućiti stvaranje novog sloja leda i izazvati oslobađanje novih količina topline.

Sve dok se dovoljna količina vode neprestano dodaje biljkama i mrzne, temperatura na biljci se generalno održava na nivou od približno 0*C.

Navodnjavanje jabuka

Kod navodnjavanja voćnjaka jabuka preporučuje se navodnjavanje kapanjem jer tako biljka kontinuirano dobija vodu i postižu se velike uštede vode. Preporučuju se kratki razmaci između obroka vode, s količinski ograničenim obrocima vode kako bi se osiguralo da biljke lakše uzimaju vodu. Preporučljivo je obaviti hemijsku i bakteriološku analizu vode svake tri godine da bi se utvrdili sledeći parametri: pH, električna vodljivost, bikarbonati, sulfati, nitrati.

Nedostatak vode kroz kritične stadije razvoja može rezultirati opadanjem plodova, smanjenim prinosom te bržim završetkom sezone rasta i dozrevanja.

Navodnjavanje bresaka i nektarina

Pri navodnjavanju voćnjaka bresaka i nektarina preporučuje se metoda navodnjavanja kapanjem. Pri slanosti, koja se utvrđuje na temelju električne provodljivosti, u obzir treba uzeti sledeće: sadržaj hlora, natrijuma i nitrata koje tlo sadrži, zbog moguće fitotoksičnosti. Za većinu tala navodnjavanje sistemom kapanja je najracionalnije. Navodnjavanje se provodi u kritičnim razdobljima, npr. tokom rasta ploda, kod promene boje ploda i dozrevanja te nakon berbe, za rane sorte, za završetak diferencijacije pupoljaka.

Navodnjavanje šljiva

Kod navodnjavanja šljiva preporučuje se metoda navodnjavanja kapanjem jer biljka kontinuirano dobija vodu i zbog velikih ušteda na vodi. Preporučljivi su kratki razmaci između navodnjavanja u malim količinama vode da bi se osiguralo da biljka lakše uzima vodu.

Sistemi površinskog navodnjavanja nisu preporučljivi. Potrebno je obaviti hemijsku i bakteriološku analizu vode svake 3 godine.

Navodnjavanje trešanja

Kod navodnjavanja trešanja preporučuje se metoda navodnjavanja kapanjem, jer je ono najracionalnije. Navodnjavanje se provodi u kretičnim razdobljima npr. tokom rasta ploda, kod promene boje ploda i dozrevanja i nakon berbe.

Navodnjavanje dinja

Kod navodnjavanja dinja treba napomenuti da su zahtevi dinja za vodom vrlo visoki, a različiti su u različitim stadijumima razvoja tokom vegetacije. Ako biljka nema dovoljno vode na raspolaganju, plodovi će biti lošeg kvaliteta i proizvodnja će biti manja. Da bi se zadovoljile potrbe dinje za vodom, navodnjavanje treba uskladiti s razvojnim stadijem biljaka i s količinom padavina. Treba izbegavati zalivanje biljaka tokom cvatanja i rasta ploda. Ukupne količine vode potrebne za proizvodnju dinja zavise od količine padavina, a kreću se između 2000 i 3000 m3/ha.

Preporučuje se sistem navodnjavanja kapanjem: navodnjavanje je potrebno prekinuti oko 10 dana pre berbe, posebno za sorte koje su osetljive na pucanje plodova.

Kvalitet vode za navodnjavanje voćnjaka

Od fizičkih karakteristika treba spomenuti da navodnjavanje pretoplom ili prehladnom vodom može izazvati temperaturne šokove biljki. Najpovoljnija temperatura vode za navodnjavanje iznosi 25 stepeni celzijusa. Razlika između temperature vode i temperature voćke nikako ne bi smela biti veća od 10 stepeni celzijusa.

Od hemijskih karakteristika vode za navodnjavanje –trebalo bi napraviti hemijsku analizu vode za navodnjavanje, da bi se predvideli mogući problemi, a to su: zaslanjivanje, alkalitet i toksičnost, tj delovanje pojedinih iona iz tla i vode koji se akumuliraju u voćki do koncentracije koja uzrokuje oštećanje stabala ili plodova.